Zbog siromaštva vodama i svih fenomena koji nepovoljno utiču na domaće vode, prognoze ukazuju da Srbiju očekuju takozvane “malovodni ciklusi”, tokom kojih može doći do potrošnje svih rezervi. Zbog toga, kako objašnjava za Insajder redovni član Akademije inženjerskih nauka Srbije prof. dr Branislav Đorđević ključno je postojanje strateških rezervi koje se mogu ostvariti samo akumulacijama u kojima će se stalno obnavljati i čuvati voda sa kojom se može intervenisati u kriznim hidrološkim situacijama. Ipak, iako se postojeće strateške rezerve štite “na papiru”, u praksi su ugrožene.

Strategija upravljanja vodama u Srbiji

Strategija korišćenja, uređenja i zaštite voda Srbije proistekla je kao odgovor na nepovoljno stanje sa vodnim bogatstvima Srbije.

U skladu sa tim jedno od ključnih polazišta na koji se temelji strategija bilo je da se Srbija tretira kao jedinstven vodoprivredni prostor, jer se voda mora prebacivati na sve veća rastojanja iz zona gde ima vode, u zone u kojima ona nedostaje. Pored toga, u snabdevanju vodom za piće prioritet imaju lokalna izvorišta, ako su dobrog kvaliteta, a sama izvorišta vode moraju biti zaštićena zakonskom regulativom, projektima zaštite i potpunim sprovođenjem konkretnih mera zaštite.

Takođe, zbog vrlo nepovoljne raspodele protoka po vremenu i prostoru, neophodne su akumulacije, koje su jedine u stanju da obezbede prebacivanje vode iz vodnih i malovodne periode, ali i iz zona gde vode ima u delove zemlje u kojima nema dovoljno vode da zadovolji potrebe korisnika.

Načela strategije i njihova planska razrada definisani su Vodoprivrednom osnovom Srbije (urađena 1995, usvojena 2001), Prostornim planovima Srbije iz 1996. i 2010, kao i iz 2023. godine, koja čeka u Skupštini na usvajanje, i Strategijom upravljanja vodama Srbije iz 2017. godine.

“Strategija koja je definisana najvažnijim Vodoprivrednom osnovom Srbije i i prvim Prostornim planom Srbije iz 1996. jedino je moguća u uslovima stanja vodnih resursa u Srbiji, pa su njena polazišta zadržana u svim kasnijim planskim dokumentima. Već se formiraju sistemi i podsistemi iz obe klase sistema, što potvrđuje ispravnost tih polazišta, koja su prisutna i u drugim zemljama sa sličnim problemima koje ima i Srbija kada su vodni resursi i pitanju”, objašnjava Đorđević.

Strateške rezerve vode – postojeće i planirane

Sliv Zapadne Morave

U slivu Zapadne Morave strateška rezerva bi bila akumulacija Velika Orlovača na Velikom Rzavu, zapremine više stotina miliona metara kubnih, koja bi omogućila da se u kriznim vremenima namenskim ispuštanjem vode interveniše na hidrografskom pravcu Veliki Rzav – Moravica – Zapadna Morava – Velika Morava.

“Da bi se povećale strateške rezerve u toj akumulaciji planirano je da se deo velikih voda iz sliva Uvca, iz akumulacije Bistrica ili Kokin Brod prevedu u sliv Velikog Rzava. U slivu Zapadne Morave veliki značaj imale bi i planirane akumulacije: Ribariće na Ibru i Barakovo na Jošanici (pritoci Raške), Vučinić i Bela Voda na Ljudskoj reci, pritoci Raške, kao i neophodne akumulacije na Studenici, Lopatnici, Nošnici, Skrapežu”, objašnjava prof. Đorđević.

Sliv Kolubare

Na slivu Kolubare, koji je veoma ugrožen, takvu ulogu ima akmulacija Stuborovni, uz uslov da se što pre pristupi realizaciji celog planiranog Kolubarskog regionalnog sistema za snabdevanje vodom veoma ugroženih naselja u opštinama Valjevo, Mionica, Ub, Lajkovac i Lazarevac.

Sliv Južne Morave

U slivu Južne Morave veoma su sužene mogućnosti za građenje akumulacija, napominje sagovornik Insajdera.

“Izgubljena je, na žalost, mogućnost da se realizuje planirana čeona akumulacija Končulj na Binačkoj Moravi, koja bi imala izvanredan značaj, ali se sada treba boriti da se sačuvaju prostori, koji su ušli u Prostorni plan Srbije, za veoma važne akumulacije Svođe na Vlasini, Ključ na Šilovi, a već završenu branu Selova na Toplici treba što pre staviti u funkciju, jer je ona višenamenska: služi za strateške rezervu vode dolinom Toplice na pravcu prema Nišu, kao ključno izvorište Donje-južnomoravskog regionalnog sistema, ali i za aktivnu zaštitu od poplava čitave doline Toplice.”

Akumulacija Zavoj je izuzetno značajna u tom pogledu, a njene se performanse kao strateške rezerve vode na hidrografskom pravcu Temštica – Nišava – Južna Morava mogu znatno povećati dovršenjem započetog projekta, koji predviđa prevođenje samo velikih voda Toplodolske reke u akumulaciju Zavoj, koje se u malovodnom periodu vraćaju ponovo u Temštiicu, kako bi se otklonile posledice sve malovodnijih perioda koji će se javljati upravo u toj zoni.

Sliv Timoka

U slivu Timoka stratešku ulogu imaju planirane akumulacije Bogovina na Crnom Timoku, Žukovac na Aldinačkoj reci i Okolište na Svrljiškom Timoku. Sliv Timoka će postajati sve ugroženiji u uslovima klimatskih promena i ti objekti imaju prioritet, jer je to zona Srbije koja će imati najnepovoljnije posledice zbog klimatskih promena.

Šumadija

“U malovođem veoma ugroženu Šumadiju, koja nije vodom samodovoljna, voda za naselja se mora dovoditi iz Ibarsko-šumadijskog regionalnog sistema, ali se rezerve vode moraju obezbediti i na vlastitom slivu, i u tu svrhu su planirani akumulacije Zabrege na Crnici i Drezga na Uglješnici. Veliki značaj ima i postojeća akumulacija Gruža, i ona će preuzeti i deo te uloge. Na Mlavi su planirane akumulacije Vitman i Gradac, koje se mogu skladno uklopiti u okruženje”, objašnjava prof. Đorđević.

Tretman i zaštita strateških rezervi

Strateške rezreve vode štite se planskim dokumentima, objašnja prof. Đorđević.

“Sva potencijalna mesta takvih akumulacija su uneta u Prostorni plan Srbije, a zatim su uneti i u prostorne planove opština, ili prostorne planove prostora posebnih namena konkretnih objekata. Međutim, kao što je poznato, planski dokumenti čak i takvog nivoa značaja kakav je Prostorni plan Republike Srbije -koji ima karakter zakona – često se ne poštuju, odlukama lokalnih vlasti. Tako je Opština Žagubica lokaciju za akumulacije na Mlavi samoinicijativno dodelila investitoru MHE, koji je taj dragoceni, jedinstveni prostor ekološki praktično uništio”.

Ni investitori saobraćajnica, zaključuje sagovornik Insajdera, ne vode računa o planiranoj i rezervisanoj nameni lokacija za akumulacije, tako da postoji velika opasnost da će i te malobrojne, nedovoljne lokacije za te važne akumulacije za stratešku rezervu vode biti obezvređene, uništene.

Izvor: Insajder